Net als heel veel mensen ben ook ik verrast door de aardverschuiving in de politiek. Ik zou het zelf liever “woestijnstorm” noemen. Ik bedoel dit: zolang er op een terrein bomen staan is de kans niet zo heel groot dat je verwoestijning krijgt: veel losse zandkorrels die telkens alle kanten opwaaien, afhankelijk van waar de wind vandaan komt.  De bomen hebben wortels, kunnen water putten uit diepe gronden ook t.t.v. langdurige droogte. En de wind heeft ook niet heel veel kracht, want de bomen vangen die deels op. Maar als er geen bomen maar boompjes/struiken zijn, dan heeft de wind vrij spel en waait het zand alle kanten op en met alle winden mee.

De verzuiling voorbij….

Ik heb het over wat lang “verzuiling” werd genoemd. Ontbossing dus, in mijn metafoor.  Als ik opgroei in de jaren 70-80 zijn er twee enorm grote partijen: PVDA en CDA. Zij zijn de grootste bomen. Er is ook een net wat kleinere boom: de VVD. Met z’n drieën hebben die partijen bijv. in 1981 118 zetels in de tweede kamer! D’66 is dat jaar best een flinke struik met 17 zetels en dan houd je nog 15 zetels over! En de kamer bestaat in totaal uit 10 verschillende fracties. Dat is 40 jaar voor de verkiezingen in 2021 jl.

Hoe anders ziet het er nu uit! De VVD is “de grootste” met 34 zetels en voor de rest zijn er allemaal kleinere boompjes, struikjes, plantjes. CDA, PVDA, D’66 en VVD hebben nu samen 81 zetels! En er zijn i.p.v. 10 nu 20 fracties waarvan vele uit één persoon bestaan. Verzuiling voorbij, ontworteling – het andere beeld – bijna compleet. Met name PVDA en CDA zijn dus als grote boom totaal weg. Wat er van ze over blijft? Hoewel ik me vooral wil richten op het CDA in dit stuk, eerst wat gedachten over de PVDA, omdat hun geschiedenis niet losstaat van de overwinning van BBB in mijn optiek. Als je kijkt naar de Partij van de Arbeid dan spelen er denk ik twee grote factoren mee: onder Wim Kok (midden jaren 90) heeft de partij zijn “ideologische veren” afgeschud – de socialistische wortels – én uit het oog verloren dat er onder de mensen met lagere en middeninkomens (hún doelgroep) veel onvrede aan het ontstaan was over de toename van het aantal buitenlandse mensen in de wijken waar juist mensen met lage/middeninkomens wonen. Ze hadden er géén antwoord op en dat leidde in 2002 tot de geweldige nederlaag van de PVDA en de overwinning van Pim Fortuyn. De PVDA heeft nooit meer het contact kunnen herstellen, want hun doelgroep zocht óf SP óf Wilders in hoge mate.

De teloorgang van het CDA

Voor het CDA ligt het anders. Daar speelt ontkerkelijking, vergrijzing en ont-geloving een rol. Dat laatste is geen goed Nederlands woord maar wel werkelijkheid. Per jaar verlaten ca. 60.000 mensen de Protestantse kerk. Of omdat ze hun lidmaatschap opzeggen, of omdat ze komen te overlijden. Als predikant van Hardenberg-Heemse zie ik dat beeld plaatselijk: tussen 2006 en nu gingen we terug van 12.500 leden naar zo’n 7000 nu.  Het beeld bij de RK ziet er niet veel anders uit. Tussen 2003 en 2023 verloor de RK landelijk ca een miljoen leden, hetzij door overlijden hetzij door uitschrijvingen. Je hoeft geen statisticus te zijn om te snappen dat de natuurlijke achterban van het CDA getalsmatig enorm achteruit gaat en dat je dat terugziet in verkiezingsresultaten. Nog los van het gegeven dat heel veel RK mensen en Protestantse mensen niet op het CDA stemmen en los van het gegeven dat er uiteraard ook mensen van buiten beide kerkgenootschappen wél op het CDA stemmen.

Het CDA was altijd door de enorme achterban een brede middenpartij. Daarin onderscheidt het zich bijvoorbeeld van de CU: het CDA is minder een getuigenispartij, maar presenteert zich vooral als van “wij, gemeenschapszin, verantwoordelijkheid willen dragen, besturen enz.”. Dat hoort bij een grote middenpartij. Eigenlijk kun je zeggen dat als je ergens tussen de 45-50 zetels( (jaren 70-80, begin 90) hebt, dat je dan al sowieso intern aan het polderen bent. Je aanhangers komen – veelal uit de kerken – uit allerlei sociale lagen en je moet dus rekening houden met al die lagen. Negatief geformuleerd: je moet iedereen (nu bijvoorbeeld de boeren!) te vriend zien te houden. Tegelijk kun je bij je leden ook een beroep doen op de gezamenlijke christelijke achtergrond: let niet alleen op je eigen belang, maar ook op dat van anderen; dat is de gezindheid van Christus. Of ook: heb de ander lief zoals je jezelf liefhebt. In de tijd van Ruud Lubbers (jaren 80) was zijn vriend en secondant Jan de Koning (uit Zwartsluis, Overijssel!) daar een meester in. Hij stond bij uitstek bekend als bruggenbouwer en zei zoiets als dat de kunst was bij het CDA om mensen soms nét een paar stappen meer naar de ander te laten zetten dan ze van plan waren.

Als je zo’n partij als grote speler – grote boom – in het midden van het spectrum hebt,  dan geeft dat op een bepaalde manier stabiliteit voor het land. En als je dat weet te verbinden met de Partij van de Arbeid of VVD, die allebei hún eigen achterban hebben, dan heb je al bruggen gebouwd voor het land. Overigens, laten we niet romantiseren: ook in die jaren zijn er regelmatig grote spanningen (denk bijv. aan de kruisrakettentijd!). Maar het landschap is 40 jaar geleden écht anders, stabieler. De wind heeft minder vrij spel en het klimaat is minder ruw dan vandaag.

Die tijd is voorgoed voorbij. De PVDA wordt hooguit met Groenlinks een boompje. Het aantal christenen daalt al decennia, de zeteltallen van het CDA volgen die tendens met wat schommelingen op en neer. Maar ze dalen.  Bovendien maakt het CDA veel kabinetten deel uit van de regering en valt de overheid op dit moment op veel vlakken tegen. Niet “overheid voor de mensen, maar de mensen voor de overheid”: toeslagenaffaire, Groningen, kanaal hier bij Vroomshoop, stikstof, veel aandacht voor boeren en stikstof en veel minder voor Tata en Schiphol, de grote bedrijven. Waar tijdens Corona bedrijven binnen no time subsidies en hulp hebben, moeten individuele burgers tot 2030 wachten totdat de overheid de toeslagenaffaire heeft opgelost. Al die onvrede daarover zit allemaal in de overwinning van de BBB-boer-burgerbeweging. De menselijke maat mist.

En het CDA is daarmee zijn identiteit en ook aantrekkingskracht kwijt. De CU is bijvoorbeeld veel duidelijker in waarom ze bestaan en voor wie. Hun focus ligt op klimaat, vluchtelingen, zwakkeren in de samenleving en “geef geloof een stem”. Zij geven aan dat ze wél verantwoordelijkheid willen dragen, maar ook als een besluit hen heel zwaar valt vanuit hun christelijke achtergrond. Gert-Jan Segers noemde dat altijd “een meloen doorslikken”. Dat is ook de reden waarom de CU nooit een grote partij zal worden.  Het blijft een struikje. Het is specifiek over die C. Overigens ook aan de CU kleeft met twee kabinetsdeelnames het falen van de overheid!

Je hoort het CDA nooit spreken over “meloenen”, want hun identiteit ligt vooral in het besturen, verantwoordelijkheid nemen. Maar het eigen verhaal? En dan die “C”? Men schrikt zich helemaal rot als de natuurlijke achterban – o.a. de boeren – zich massaal van de partij afkeert. Dan worden we nóg kleiner en welk bestaansrecht hebben we dan? Je hoort Wopke Hoekstra c.s. (bijna) nooit over zijn geloof. In het ene interview dat ik van hem las waarover hij er wat van zei (EO gids) vertelde hij dat zijn grote inspiratiebron de bekende uitspraak van Jezus over je naaste liefhebben als jezelf uit de bergrede is. Ik bedoel dit niet flauw: daar staat dat niet. Het zegt iets over het kennen van je bronnen. Zoals dat voor veel protestantse mensen het geval is. Daar zijn we gewoon niet zo goed in. Nog een reden waarom de boom verdort. Hij heeft wél bronnen nodig om z’n wortels mee te vullen.

BBB en de waarden van het CDA

Het is geen toeval dat BBB hier in het Overijssel – en in het hele land – zo aan de weg timmert. Traditionele CDA bolwerken als Tubbergen én ook Hardenberg hebben massaal op BBB gestemd. Ze herkennen zich in de waarden. Waarden? Ja, het is interessant genoeg om de vier kernwaarden van BBB hier te citeren https://boerburgerbeweging.nl/bbb/missie/  Ze zijn veelzeggend en zouden zo door het CDA onderschreven kunnen worden. Het is geen wonder, Caroline van der Plas is CDA lid geweest, heeft op de lijst gestaan voor het CDA in Deventer en veel CDA’ers zijn aan het meedoen in deze partij:

• Noaberschap
  We geven om elkaar en werken respectvol samen.
  Er voor elkaar zijn is vanzelfsprekend.
• Gulden Regel
  Behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden.
  Wat u niet wil wat u geschiedt, doe dat een ander niet.
  Wees betrouwbaar, eerlijk, oprecht en respectvol.
  Iedereen is gelijk. Transparant, helder en open.
• Authentiek
  Blijf jezelf, doe gewoon, wees positief (het glas is halfvol). Humorvol.
  Geen arrogantie, geen spatjes.
• Professioneel
  Kijk vooruit, naar de lange(re) termijn. Goede stijl & houding.
  Stel het algemeen belang boven het persoonlijk belang.

Om ze maar even kort langs te lopen:

• Noaberschap is in Overijssel een dragende waarde. Het is in feite in andere woorden “heb jezelf lief zoals je je naaste liefhebt”. Inderdaad, Wopke’s favoriete tekst. Het heeft raakvlakken met het Engelse neighbour, dat zowel buur áls naaste kan betekenen. Een ander helpen? Dat is volstrekt normaal!

• De gulden regel – behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden, de actieve inzet om goed te doen, naast het passieve “als je zelf niet lastig gevallen wilt worden, doe het bij een ander ook niet – is dé centrale regel uit, jawel 😊, de meest radicale rede die Jezus ooit heeft gehouden, Mattheüs 5-7. Jawel, een bijbeltekst in de uitgangspunten van de BBB

Dat heeft inderdaad direct gevolgen voor je houding, met respect anderen behandelen, iedereen wordt gelijk behandeld enz. En betrouwbaarheid! Denk aan de overheid die dat imago kwijt is geraakt door toeslagen/Groningen/enz

• Wees authentiek en niet arrogant. Dat heeft raakvlakken met “doe maar gewoon, je bent niks meer dan een ander”. Een seculiere interpretatie van “acht de ander hoger dan jezelf”. En in dat opzicht moet je Caroline van der Plas als boegbeeld nageven dat ze in de praktijk brengt wat ze op de site zet. Zeer toegankelijk, geen kapsones, qua kleding heel casual en opkomend voor de “gewone mensen”. Overheid is er voor de burgers.

• Professioneel. Dat is een grappig woord. Betekent het “afstandelijk” óf betekent het (want dat is de originele betekenis!) roeping. Zoals BBB het omschrijft heeft het meer het laatste dan het eerste.

Samenvattend

Het zuilentijdperk is voorbij, de grote bomen zijn 35 zetels kleiner gekapt.  Het CDA marginaal, PVDA samen met Groen Links een flinke struik, klein boompje. En BBB heeft ook geen 24  zetels (een derde van de Eerste Kamer) en zelfs al zouden ze  er bij de wellicht snel komende Tweede Kamerverkiezingen wel 45-50 krijgen, dan nog is de zuilentijd voorbij. Kiezers kunnen en zullen ook weer massaal naar een andere partij gaan. De wind heeft vrij spel als er weinig bomen met diepe wortels zijn, maar veel struiken/struikjes staan in het landschap. Want het spannende is nu of BBB professioneel (vierde uitgangspunt) genoeg is om in de praktijk te brengen wat ze pretenderen. Als dat lukt, dan zouden oude kernwaarden van het CDA wel eens in een nieuw, seculier jasje, een nieuw leven kunnen gaan leiden. Van bovengenoemde kernwaarden wordt het land zeker niet minder en ben ik veel blijer met BBB dan met eerdere woestijnstormen als Forum of PVV en is dit écht een ander geluid. Hier in Overijssel zeggen ze “kiek’n wat  ‘t wodt”.